Prawo do bycia offline, czyli jak odłączyć się od pracy

TEKST: dr Tomasz Lewandowski. Adwokat. Senior Associate w SMM Legal (autor jest ekspertem w sprawach pracowniczych oraz z zakresu ochrony danych osobowych w jednej z największych polskich kancelarii SMM LEGAL Maciak Mataczyński Czech Sikorski sp. j.)

Nie ma wątpliwości, że formuła pracy zdalnej uratowała miejsca pracy i umożliwiła wielu przedsiębiorcom dostosowanie się do pandemicznego kryzysu. Z drugiej strony, negatywnie wpływa ona na higienę pracy pracownika. Zatarcie granic między czasem pracy a czasem odpoczynku, odbija się na równowadze między życiem zawodowym a prywatnym i wpływa na zdrowie pracowników zdalnych.

Wprawdzie praca świadczona w domu może być wygodna – znika choćby konieczność często długotrwałych dojazdów do firmy. Jednak jej rozproszenie w ciągu dnia, niestandardowe godziny wykonywania obowiązków, w tym w porze nocnej, mogą nieść dla pracownika takie konsekwencje jak utrata koncentracji, przeciążenie poznawcze i emocjonalne, bóle głowy i oczu, ogólne zmęczenie, niepokój, wypalenie lub niedobór snu. Statyczna pozycja i powtarzalne ruchy mogą dodatkowo powodować zaburzenia mięśniowo-szkieletowe.

Prawo do bycia offline

W odpowiedzi na te zagrożenia Parlament Europejski wprowadził do dyskursu o ergonomii pracy nowe pojęcie prawa do bycia offline. 21 stycznia 2021 r. wezwał Komisję Europejską do przyjęcia przepisów umożliwiających pracownikom „rozłączenie się z pracą” poza jej godzinami. Bycie offline oznacza nieangażowanie się poza czasem pracy w zadania związane z czynnościami zawodowymi i nieuczestniczenie w komunikacji za pomocą narzędzi cyfrowych, bezpośrednio lub pośrednio (art. 2 pkt. 1 projektu dyrektywy w sprawie prawa do bycia offline).

Prawo do bycia offline dotyczyć ma „pracowników, którzy korzystają z narzędzi cyfrowych, w tym narzędzi ICT, do celów zawodowych”. Dodano także, że „stosuje się ono do wszystkich branż, zarówno sektora publicznego, jak i prywatnego, oraz do wszystkich pracowników, niezależnie od ich statusu i form organizacji pracy” (art. 1 projektu).

Kto i jak ma realizować prawo do bycia offline?

W przypadku przyjęcia dyrektywy państwa członkowskie UE będą musiały dostosować odpowiednie przepisy krajowe, by zrealizować jej cele. W konsekwencji pracodawcy będą zobowiązani wdrożyć konkretne rozwiązania, by zagwarantować pracownikom możliwość „odłączenia się”. Wśród nich Parlament Europejski proponuje m.in. rejestr czasu pracy zdalnej i wyłączanie (poza czasem pracy) narzędzi cyfrowych wykorzystywanych do celów zawodowych, w tym wszelkich narzędzi monitorowania pracy. Chodzi tutaj np. o uniemożliwienie serwerom pocztowym wysyłania wiadomości e-mail pracownikom poza godzinami ich pracy, wprowadzenie zakazu kontaktowania się przez kierowników z personelem po godzinach pracy lub automatyczne usuwanie przychodzących wiadomości e-mail w czasie urlopu wypoczynkowego pracowników.

By zmienić podejście do BHP i uświadamiać pracownikom możliwe zagrożenia psychospołeczne związane z brakiem higieny pracy online, niezbędne staną się szkolenia pracowników w tym zakresie.

Nie oznacza to jednak, że praca online nie będzie mogła być świadczona w ogóle poza ustalonymi godzinami pracy. Projekt dyrektywy dopuszcza wyjątki od bycia offline. Powinny być one jednak stosowane w sytuacjach nadzwyczajnych i oparte na obiektywnych kryteriach ustalonych przez pracodawcę. Za pracę online poza czasem pracy pracownikowi ma przysługiwać odpowiednia rekompensata.

Powyższe wdrożenie prawa do bycia offline, zgodnie z projektem dyrektywy, ma przebiegać we współpracy z partnerami społecznymi. W przypadku polskiego rynku pracy oznaczać to będzie negocjacje ze związkami zawodowymi lub inną reprezentacją pracowników.

Środki ochrony prawa do bycia offline

W założeniu Parlamentu Europejskiego pracodawcy mają obowiązek pisemnie informować każdego pracownika na temat prawa do bycia offline.

Zgodnie z projektem dyrektywy, pracownicy nie mogą też być dyskryminowani, niekorzystnie traktowani, a zwłaszcza zwalniani z pracy ze względu na wykonywanie lub chęć wykonywania swojego prawa do bycia offline. Powyższe ma być zagwarantowane prawem do złożenia skargi do właściwego sądu, jak i dochodzenia roszczeń związanych z naruszeniem prawa do bycia offline.

„PROSTO O PRAWIE” – CYKL 12 FELIETONÓW PRAWNYCH
O TYM CO TRUDNE ACZ WAŻNE, PRZYGOTOWANYCH PRZEZ PRAWNIKÓW.

Szanowni Państwo, jest nam niezwykle miło zaprezentować powyższy artykuł. Przez najbliższy rok, wraz z zespołem kancelarii SMM LEGAL, będziemy prezentowali Państwu najistotniejsze zagadnienia dotyczące prawa i wyzwań, jakie prawo i współczesna rzeczywistość stawia przed przedsiębiorcami. Naszą dewizą jest mówić prosto o rzeczach skomplikowanych. W przypadku pytań zachęcamy Państwa do kontaktu.

Autorzy są ekspertami w jednej z największych polskich kancelarii
SMM LEGAL Maciak Mataczyński Czech Sikorski sp.j. www.smmlegal.pl