Mediacje w sprawach podatkowych

TEKST: Katarzyna Winiecka

ZDJĘCIE: Adobe Stock

[Współpraca reklamowa]

Wydaje się, że szczególnie narażeni na tego typu sytuacje są przedsiębiorcy. W ich przypadku podatki to codzienność, a dynamika zmian prawa podatkowego i jego interpretacji nie ułatwia bycia nieomylnym w rozliczeniach podatkowych. Jednakże nietrudno wyobrazić sobie także sytuację, w której podatnik nieprowadzący działalności gospodarczej nie uczyni zadość wymogom fiskusa. Na przykład przeoczy termin złożenia zeznania o nabyciu spadku albo nieprawidłowo rozliczy dochody ze zbycia nieruchomości, dokona jakiejś czynności cywilnoprawnej, nie zdając sobie sprawy z tego, że jest z nią związany jakiś obowiązek podatkowy.

W konsekwencji każdego podatnika może spotkać doświadczenie odmienności jego stanowiska względem tego prezentowanego przez organ. W sytuacjach szczególnie niejednoznacznych podatnik może wówczas stanąć w obliczu sporu z organem podatkowym. W kontekście często niejednolitych stanowisk sądów administracyjnych w niektórych sprawach nawet profesjonalnym pełnomocnikom trudno jest oszacować wynik ostatecznego rozstrzygnięcia sprawy. Wiadomym jest natomiast, że długotrwałe kontrole, postępowania podatkowe czy sądowo-administracyjne, wiążą się z zaangażowaniem wielu zasobów, ale przede wszystkim czasu oraz środków pieniężnych, które mogłyby zostać wykorzystane w innym celu.

Czy można by znaleźć inne rozwiązanie takiej konfliktowej sytuacji? W sprawach cywilnych wydaje się, że potencjał postępowania mediacyjnego został już dostrzeżony i polubowne rozstrzyganie sporów zyskuje na znaczeniu. Czy byłoby to możliwe także w sprawach podatkowych?

Mediacja w swej istocie to metoda rozwiązywania sporów, w której osoba trzecia pomaga stronom we wzajemnej komunikacji, określeniu interesów i kwestii do dyskusji oraz dojściu do wspólnie akceptowalnego konsensu. W wielu systemach europejskich, np. włoskim, niemieckim czy brytyjskim, instytucja mediacji służy załatwianiu sporów w administracji. Obejmuje ona także sprawy, w których konflikt zachodzi pomiędzy organem a stroną. Takie szerokie zastosowanie mediacji zalecane jest w europejskim „soft law”. W Rekomendacji Komitetu Ministrów Rady Europy nr R/2001/9 z dnia 5 września 2001 r. o alternatywnych środkach rozstrzygania sporów sądowych pomiędzy władzami administracyjnymi a osobami prywatnymi mediację, obok m.in. arbitrażu, ugody czy koncyliacji, zaliczono do środków służących polubownemu załatwianiu spraw administracyjnych.

W krajowym porządku prawnym obecnie obowiązują, w zakresie mediacji w administracji, przepisy kodeksu postępowania administracyjnego. Zgodnie z art. 13 k.p.a., organy administracji publicznej mogą stosować mediację w celu polubownego rozwiązania spraw. Regulacje te wskazują, że organy administracji publicznej w sprawach, których charakter na to pozwala, powinny dążyć do rozwiązania sprawy w sposób polubowny, co podkreśla znaczenie mediacji jako narzędzia w procesie administracyjnym. Jednakże, w odniesieniu do spraw podatkowych, cały czas nie doczekaliśmy się tego typu regulacji.

Wydaje się, że koncyliacyjne rozstrzyganie sporów podatkowych mogłoby przynieść wymierne korzyści

dla obu stron konfliktu, takie jak:

• zwiększenie poziomu akceptacji rozstrzygnięcia, które jest wynikiem wspólnych uzgodnień stron, dobrowolnie uczestniczących w mediacji oraz zapewnione bezstronnością osoby mediatora,
• skrócenie czasu rozstrzygania sporów,
• obniżenie kosztów postępowania zarówno po stronie podatnika, jak i administracji skarbowej,
• budowanie właściwych relacji pomiędzy stronami sporu, tj. relacji opartych o wzajemne zaufanie i dążenie do prawidłowego realizowania obowiązków przez podatnika, jak również przestrzegania jego praw przez organy podatkowe.

W procesie mediacji istotną rolę bez wątpienia odgrywa mediator, ale wiele zależy od stron postępowania. Fundamentalnym założeniem mediacji w sprawach podatkowych muszą być dobre intencje obu stron sporu, ukierunkowane na znalezienie sprawiedliwego rozwiązania gwarantującego zabezpieczenie dobrze rozumianych interesów obu stron konfliktu. W procesie mediacji czynnik ludzki oraz nastawienie do strony przeciwnej i istoty sporu jest bardzo istotne w kontekście możliwości znalezienia konsensusu. W dobie zauważalnej poprawy sposobu komunikacji organów podatkowych z podatnikami stworzenie norm prawnych dla mediowania czy innej formy soft law w sprawach podatkowych mogłoby stanowić kolejny krok w budowaniu zaufania do organów administracji demokratycznego państwa prawa.

Osobiście dostrzegam jeszcze jedną korzyść mediowania. Mianowicie edukację w zakresie poprawy komunikacji, umiejętności łagodzenia sporów i poszukiwania wspólnie akceptowalnych dla obu stron konfliktu rozwiązań, nie tylko w kwestiach podatkowych. Są to zdolności uniwersalne, przydatne w wielu aspektach życia.

Katarzyna Winiecka - wykonuje zawód doradcy podatkowego (nr wpisu 11423) od 13 października 2010 r. Od wielu lat aktywnie angażuje się w działalność samorządową, łącząc praktykę zawodową z nieustannym zaangażowaniem na rzecz rozwoju środowiska doradców podatkowych. Obecnie pełni funkcję zastępcy przewodniczącego Zarządu Wielkopolskiego Oddziału Krajowej Izby Doradców Podatkowych (VI kadencja, 2022–2026). W poprzedniej kadencji (2018–2022) była członkiem Zarządu tego Oddziału. Zawodowo jest partnerem w kancelarii doradztwa podatkowego Ostrowska-Krzewina, Winiecka Kancelaria Doradztwa Podatkowego sp.p., świadczącej kompleksowe usługi w zakresie prawa podatkowego oraz rachunkowości.