Pożyczki i darowizny w najbliższej rodzinie, czyli jak nie popełnić kosztownego błędu

Podziel się

W praktyce dość powszechnym zjawiskiem jest przekazywanie środków pieniężnych w obrębie najbliższej rodziny. Często zapomina się jednak o dopełnieniu formalności, które pozwalają na uniknięcie podatku od czynności cywilnoprawnych czy podatku od spadków i darowizn.

TEKST: Bartosz Przybysz

ZDJĘCIE: Adobe Stock

[Współpraca reklamowa]

Najbliższa rodzina

W pierwszej kolejności powinniśmy ustalić, kto wchodzi w skład najbliższej rodziny na gruncie omawianych zwolnień, czyli stanowi tzw. grupę 0 (art. 4a ust. 1 ustawy o PSD).
Ustawodawca postanowił, że jest to: małżonek, zstępni (np. dzieci, wnuki), wstępni (np. rodzice, dziadkowie), pasierb, rodzeństwo, ojczym, macocha.
Należy zwrócić uwagę, że przekazanie pieniędzy zięciowi, synowej czy teściom będzie opodatkowane na normalnych zasadach. Trudno znaleźć uzasadnienie takiego wyłączenia, aczkolwiek należy o nim pamiętać.
W przypadku małżonków pozostających we wspólności majątkowej, wszelkie przepływy pieniężne w obrębie majątku wspólnego nie podlegają opodatkowaniu, co wynika ze specyfiki tego ustroju majątkowego.

W tym miejscu prześledźmy następujące przypadki:
1) przekazanie środków z majątku wspólnego – w takiej sytuacji istotne dla zwolnienia jest to, kto będzie stroną umowy. Fakt, że drugi z małżonków wyraził zgodę na dokonanie danej czynności, nie stanowi jeszcze o tym, iż staje się jej stroną (tak m.in. stwierdza Dyrektor KIS w interpretacji z dnia 21 stycznia 2021 r. o znaku 0111-KDIB2-3.4015.177.2020.1.JKA);
2) przekazanie środków do majątku wspólnego – w takim wypadku obowiązek podatkowy powstanie w stosunku do małżonka, który nie należy do tzw. grupy 0. Zgodnie z orzecznictwem, konieczność zapłaty podatku powstanie w zakresie połowy przekazanej kwoty (tak m.in. stanowi WSA w Krakowie w wyroku z dnia 15 stycznia 2018 r. o sygn. akt I SA/Kr 1030/17).

Udokumentowanie środków

Kolejnym warunkiem dla zastosowania zwolnienia jest odpowiednie udokumentowanie przekazania środków obdarowanemu lub biorącemu pożyczkę. Ma ono na celu zapewnienie szczelności systemu podatkowego i uniemożliwienie działań zmierzających do wprowadzenia do obiegu środków pieniężnych o nieustalonym pochodzeniu. Transakcja ta powinna się odbyć za pomocą: rachunku płatniczego lub przekazu pocztowego.

W praktyce pojawiły się wątpliwości, czy warunek właściwego udokumentowania zostanie spełniony, jeśli środki zostaną przekazane w formie gotówkowej, a następnie zostaną wpłacone przez obdarowanego lub pożyczkobiorcę na własny rachunek płatniczy. Orzeczenia w tym zakresie były różne, jednak w uchwale NSA z 20 marca 2023 r. o sygn. akt III FPS 3/22, w przedmiocie darowizny, stwierdzono, że tylko przekazanie środków bezpośrednio przelewem lub przekazem pocztowym spełnia warunek dokumentacyjny.

Zgodnie z orzecznictwem warunek ten będzie również spełniony, jeśli środki zostaną przekazane na inne konto bankowe wskazane w umowie, w szczególności na konto bankowe kontrahenta (wierzyciela) pożyczkobiorcy lub obdarowanego. Tak stwierdził m.in. NSA w wyroku z dnia 4 stycznia 2012 r. o sygn. akt II FSK 1268/10 czy WSA w Gliwicach w wyroku z dnia 25 stycznia 2023 r. o sygn. akt I SA/Gl 1069/22. Należy jednak pamiętać, że rozstrzygnięcia te zostały wydane na tle sporów z fiskusem. Dlatego też rekomendowanym podejściem byłoby uzyskanie własnej indywidualnej interpretacji w tym zakresie.

Złożenie zawiadomienia

Przechodząc do ostatniego warunku dla skorzystania ze zwolnienia z podatku, jest nim zgłoszenie nabycia środków przez obdarowanego lub pożyczkobiorcę właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego według ich miejsca zamieszkania. Istnieją jednak dwa przypadki, które nie wymagają od nas dokonania zgłoszenia pożyczki bądź darowizny.

Pierwszy z nich dotyczy kwoty przekazanych pieniędzy. Jeżeli ich wartość nie przekracza aktualnie 36 120 zł, w perspektywie ostatnich 5 lat poprzedzających rok udzielenia pożyczki lub darowizny, to taka czynność będzie zwolniona z opodatkowania i to bez względu na formę przekazania środków, tj. gotówkowo bądź bezgotówkowo.

Drugi przypadek dotyczy sytuacji, kiedy nabycie następuje na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego albo w tej formie zostało złożone oświadczenie woli jednej ze stron. Co istotne, dokonanie czynności w formie aktu notarialnego nie zwalnia z obowiązku udokumentowania przekazania środków przelewem lub przekazem pocztowym.

W przypadku darowizny zgłoszenia dokonuje się na formularzu SD-Z2. Powinno ono zostać złożone w terminie 6 miesięcy od dnia jej otrzymania. Z kolei w wypadku pożyczki konieczne jest złożenie deklaracji PCC-3. Powinna ona zostać złożona w ciągu 14 dni od daty zawarcia umowy. Należy zwrócić uwagę, że nie ma obowiązku informowania urzędu skarbowego o zwrocie pożyczki.

Sposób wniesienia

Zgłoszenia można dokonać przez internet, przy wykorzystaniu formularzy dostępnych na Portalu Podatkowym – dokument można podpisać wtedy kwalifikowanym podpisem elektronicznym lub danymi autoryzującymi, jak i w postaci papierowej, poprzez wypełnienie formularza i złożenie tradycyjnego podpisu, a następnie:
a) przedłożenie we właściwym urzędzie skarbowym albo
b) nadanie w placówce pocztowej operatora wyznaczonego.

Konsekwencje

Jeśli zgłoszenie nastąpi po terminie albo przekazanie środków nie zostanie udokumentowane w odpowiedni sposób, pożyczkobiorca lub obdarowany straci prawo do zwolnienia. Wbrew obiegowej opinii, nie spowoduje to od razu konieczności zapłaty sankcyjnego 20% podatku. Podatnik nadal ma możliwość złożenia właściwej deklaracji i zapłaty podatku wraz z ewentualnymi odsetkami za zwłokę. W takiej sytuacji znajdą zastosowanie podstawowe stawki podatku: w przypadku pożyczki będzie to 0,5%, a w przypadku darowizny 3%, 5% lub 7%, w zależności od przekazanej kwoty. W celu uniknięcia potencjalnej odpowiedzialności karno-skarbowej, podatnik powinien również złożyć tzw. czynny żal.

Stawka podatku w wysokości 20% zostanie nałożona dopiero w przypadku powołania się przed organem podatkowym – w toku: czynności sprawdzających, kontroli podatkowej, postępowania podatkowego lub kontroli celno-skarbowej – na fakt dokonania pożyczki lub darowizny.

Podsumowanie

Słowem podsumowania, część podatników zastanawia się, czy konieczne jest dołączenie do zgłoszenia umowy pożyczki lub darowizny, bądź potwierdzenia wykonania przelewu lub przekazu pocztowego. Ustawodawca takiego obowiązku nie nakłada, jednak załączenie wspomnianych dokumentów zmniejsza prawdopodobieństwo podjęcia czynności weryfikacyjnych ze strony organu.