Mały pomnik wielkiego triumfu
Wśród opowieści o pomnikach wartych Poznania, jakie publikuję na łamach „Sukcesu po poznańsku”, nie może zabraknąć historii związanej z Pomnikiem Zdobywców Lotniska Ławica, upamiętniającym powstańców wielkopolskich, którzy 6 stycznia 1919 roku zdobyli niemieckie lotnisko wojskowe oraz… największy łup wojenny w historii polskiego oręża. Szary obelisk upamiętniający tę brawurową akcję odsłonięto dokładnie 50 lat temu.
TEKST I ZDJĘCIA: dr Paweł Cieliczko
Znamienne jest, że największymi pomnikami honorujemy przegrane wojny i powstania. Kult przegranych sprawia, że zapominamy o tych, którzy potrafili zwyciężać, a jeśli zyskują upamiętnienie, to jest ono zwykle skromne, jakbyśmy wstydzili się własnych wiktorii. Bitwy o Ławicę nie znajdziemy na liście największych triumfów wojska polskiego, a powinna zajmować na niej jedną z czołowych pozycji.
Pomnik Zdobywców Lotniska Ławica
Bohaterów tego spektakularnego sukcesu, przez ponad 60 lat, nie upamiętniono w przestrzeni miejskiej. Inicjatywę w tym zakresie podjął dopiero Klub Seniora Aeroklubu Poznańskiego, który w 1980 roku przyjął uchwałę o budowie poświęconego im pomnika i zawiązał społeczny komitet. Obelisk ufundowały Polskie Linie Lotnicze LOT, Zarząd Ruchu Lotniczego i Lotnisk Komunikacyjnych w Warszawie, Dowództwo Wojsk Lotniczych oraz Miejski Obywatelski Komitet Ochrony Pomników Walk i Męczeństwa w Poznaniu, a stanął on przed ówczesnym terminalem poznańskiego portu lotniczego.
Uroczyste odsłonięcie pomnika odbyło się 6 stycznia 1984 roku, a dokonał go ówczesny dowódca wojsk lotniczych gen. dyw. pilot Tytus Krawczyc w obecności swego poprzednika gen. Edwarda Łukasika, wicewojewody Romualda Zysnarskiego, a także seniorów wielkopolskiego lotnictwa: Mariana Edera, Leona Edera, Walentego Biskupa oraz weteranów powstania wielkopolskiego: kpt. Mariana Dopieralskiego i por. Ryszarda Andryszczaka. Pomnik zaprojektowali poznańscy artyści: Jerzy Sobociński i Saturnin Skubiszyński. Jego cokół stanowi betonowa płyta (2 m na 2 m) przedstawiająca lotniczą szachownicę. Otoczenie utwardzono betonowymi płytami, na czterech narożach ustawiono gazonowe wazony, a po obu stronach obelisku zamontowano oświetlenie. Trzymetrowy obelisk wykonano z piaskowca, wieńczą go stylizowane skrzydła, pod którymi umieszczono metalową płytę z płaskorzeźbą przedstawiającą trzech powstańców szykujących się do ataku. Niżej, na wydzielonym kamiennym bloku, umieszczono tablicę z inskrypcją:
Lotnisko Ławica – zdobyte szturmem przez Powstańców Wielkopolskich 6 stycznia 1919 roku. Ośrodek Organizacji i Szkolenia eskadr lotniczych wojsk wielkopolskich w latach 1921-1939. Miejsce bazowania 3 Pułku Lotniczego związane z rozwojem lotnictwa sportowego, komunikacyjnego i przemysłem lotniczym. Obiekt nalotów przeciwnika we wrześniu 1939 roku. Rejon bombardowania Lotnictwa Armii Radzieckiej podczas wyzwolenia Poznania i Wielkopolski w styczniu i lutym 1945 roku. W Polsce Ludowej – miejsce organizacji i szkolenia jednostek Ludowego Lotnictwa Polskiego. Polskim lotnikom w 65 rocznicę zdobycia Ławicy w roku 40-lecia LWP i LOP. Lotnicy i społeczeństwo Wielkopolski 6.1.1984 roku.
Po latach jej treść znacznie uproszczono i dziś przeczytać możemy:
Powstańcom wielkopolskim, którzy 6 stycznia 1919 r. zdobyli Stację Lotniczą Ławica. Ten zbrojny czyn oraz przejęty sprzęt umożliwiły zorganizowanie pierwszych eskadr polskiego lotnictwa wojskowego w odradzającej się Rzeczypospolitej
Bitwa o Ławicę
W pierwszych dniach stycznia 1919 roku Poznań obiegła wiadomość, a raczej fake news, o planowanym niemieckim nalocie na miasto, który przeprowadzić miały samoloty z zapasowego Oddziału Lotniczego nr 4 z podpoznańskiej Ławicy. Wieść ta sprawiła, że Naczelna Rada Ludowa upoważniła wojskowych do podjęcia pertraktacji, a w przypadku ich niepowodzenia – ataku na stację lotniczą. Dowódca niemieckiego oddziału, por. Fischer, odrzucił propozycję kapitulacji i zagroził wysadzeniem lotniska, zgromadzonych na nim samolotów oraz fortu VII, w którym znajdowały się zapasy amunicji, gdyby Polacy podjęli próbę jego zdobycia. Plan akcji opracowali porucznik Mieczysław Paluch oraz sierżant Wiktor Pniewski, który pracował na lotnisku i znał doskonale jego rozkład. Atak przeprowadzono 6 stycznia 1919 roku, przed świtem, a kluczowe znaczenie dla sukcesu miały cztery strzały oddane z pobliskiego Wzgórza Berlińskiego, z których jeden trafił w wieżę kontrolną. Dwadzieścia minut po pierwszym wystrzale Niemcy skapitulowali.
Efektem zajęcia lotniska była neutralizacja niebezpiecznego zgrupowania, ale przede wszystkim zdobycie ogromnego łupu wojennego, wycenianego wówczas na 200 milionów marek. Było to około 300 samolotów oraz ogromne ilości sprzętu wojskowego i amunicji. Na skrzydłach tych maszyn czarne krzyże przemalowano natychmiast na biało-czerwone szachownice i wkrótce, na niebie nad Poznaniem, zaprezentowały się pierwsze polskie samoloty bojowe.
Od maszyn zdobytych na Ławicy oraz w Hali Zeppelinów rozpoczęła się historia polskiego lotnictwa wojskowego.