Mamy to u siebie - Quentin Massys, Madonna z Dzieciątkiem i barankiem
Quentin Massys, Madonna z Dzieciątkiem i barankiem na tle krajobrazu, ok. 1500. Obraz był jednym z pierwszych poważnych zakupów Atanazego Raczyńskiego. Ze względu na wysoką jakość artystyczną i bezsprzeczne nawiązanie do kompozycji Leonarda da Vinci (św. Anna Samotrzeć 1510, Luwr) dzieło pojechało w 2012 r. na wystawę do Luwru, organizowaną w związku z niedawną konserwacją dzieła Leonarda.
TEKST: Elżbieta Podolska
ZDJĘCIE: Ze zbiorów Muzeum Narodowego w Poznaniu
W 1820 r. obraz został zakupiony przez Atanazego Raczyńskiego w Norymberdze od zamożnej patrycjuszowskiej rodziny Haller von Hallerstein jako dzieło Lucasa von Leyden. Na drodze stylistycznej analizy Raczyński zakwestionował tę atrybucję, przypisując autorstwo Massysowi. Choć brak sygnatury utrudniał jednoznaczne rozstrzygnięcie tej kwestii, to przeprowadzone badania konserwatorskie pozwoliły utrzymać tezę hrabiego. Własność Fundacji im. Raczyńskich przy MNP.
Średniowieczny temat Madonny z Dzieciątkiem został przez Massysa przekształcony w scenę rodzajową, w której treść religijna jest zawoalowana zwyczajnym, pospolitym wyglądem postaci ora sielankową atmosferą sceny. Głębsze znaczenia artysta starał się przekazać poprzez symbolikę i wymowną grę gestów. Maryja, czule spoglądając na syna, usiłuje go zatrzymać przy sobie. Obejmuje go w pasie - znajdujące się w tym miejscu niepozorne, cienkie pasmo materiału może przywodzić myśl przepaskę Ukrzyżowanego (tzw. perizonium). Jezus zaś, odpowiadając matce figlarnym uśmiechem, kurczowo trzyma uszy baranka i próbuje wdrapać się na jego grzbiet. Z pozoru beztroska scena kryje w sobie głęboką symbolikę. Jagnię oznacza ofiarę - utożsamiane z Barankiem Bożym, staje się proroctwem męki Chrystusa.
Co znamienne, artysta zacytował grupę figuralną ze słynnej kompozycji Leonarda da Vinci Św. Anna Samotrzeć z ok. 1510 r., dziś znajdującej się w Luwrze. Uszczuplił ją jednak o postać św. Anny. Nadal nie udało się ustalić, czy Massys oparł się na oryginale Leonarda, czy na kopii lub kolejnych reinterpretacjach tego tematu. Niezależnie od tego korzystanie z włoskich wzorców czyni Massysa artystą postępowym, który umiejętnie transponuje nowoczesne trendy z korzyścią dla rodzimej tradycji.
Quentin Massys (1466-1530), był artystą związanym najpierw z rodzinnym miastem Leuven, potem z Antwerpią, gdzie stał się najważniejszym mistrzem rodzącego się wówczas renesansu. Słynął z wyjątkowej umiejętności oddania różnych typów i stanów psychicznych postaci. Szczególne chętnie podejmował tematy religijne. Przyjaźnił się z mistrzem krajobrazu Joachimem Patinirem (1480-1524) i to właśnie jemu powierzył odmalowanie tła do kompozycji. Na podobnej zasadzie ci dwaj artyści współpracowali przy innym dziele - Kuszeniu św. Antoniego (ok. 1515, Muzeum Prado, Madryt).